İsmail Kahraman - Afyon Sarıcaova Kolonkaya Şehitlikleri İle İlgili Tarihi Araştırma

 Kurtuluş Savaşı’nın 100. yılı ile ilgili Afyonkarahisar’da araştırma ve belgesel çekimlerimiz devam ediyor.

Afyon İhsaniye ilçesi Sarıcaova Kolonkaya Savaşları ve toplu şehit mezarları ile ilgili önemli belge ve bilgilere ulaştık.

Afyonlu tarihçi, yazar, eğitimci ve savaş alanları rehberi Seyidi Çalışkan, bizlere Kolonkaya savaş alanlarını gezdirdikten sonra yazdığı kitabı hediye edip, yaptığı araştırma yazısını verdi. Değerli araştırmacı Seyidi Çalışkan tarafından yapılan araştırmayı sizlerle paylaşıyorum.

***

İSTİKLAL SAVAŞINDAN BİR KESİT KOLANKAYA MUHAREBELERİ (XII:/17 Temmuz 1921)

              Türk Ordusunun (Düzenli Ordu) İstiklâl Harbindeki ilk ve son yenilgisi olan Eskişehir –Kütahya Savaşı muharebelerden en önemlisi olan Kolankaya, Sarıcaova, Karaböğrüklü dağı mevziilerinde geçen muharebeler sonunda, çıkarılacak acı dersler ve yüzlerce Mehmetçiğin şehit olmasına yol açan gelişmeler yaşanmıştır.

          Geri çekilmek zorunda kalan Yunanlılar, İkinci İnönü yenilgisinin intikamını, Batı Anadolu’da köyleri yakmak ve savunma gücü bulunmayan Türk halkını öldürerek almak istediler.(1)

          Ayrıca, Anadolu'daki Yunan Ordusu Komutanı Korgeneral Papulas, hükümetine verdiği raporda: “Kuruluş halinde bulunan Türk Ordusunun Doğu ve Güney Anadolu’dan takviye kuvvetleri alarak daha çok kuvvetlenmesine meydan vermeden tekrar taarruz etmek zorunda bulunduğunu" açıkladıktan sonra, “Başarılı bir taarruz için Anadolu’daki kuvvetin daha 52000 askerle takviyesini...” (2) istemiştir.

TARAFLARIN HAZIRLIKLARI

        15 Mayıs 1921’de Yunan Küçük Asya Ordusunun harekâtına karşı, Türk Genel Kurmayı savunma mevziileri oluşturmak amacı ile iki istikamette gerekli tedbirleri aldı.

Batı Cephesindeki bu istikametler şu şekilde belirlenmişti.

• Yunanlılar, Bursa bölgesinden Eskişehir yönüne

• Uşak bölgesinden doğuya Afyon’a

          Hâlbuki Yunanlılar, Türklerin üzerinde hiç durmadıkları bir istikametten, (Bursa- Harmancık- Kütahya) iki tümen oluşan bir kuvvetle ilerlemek suretiyle Türk tarafını kısmen baskına uğratmışlardı.

           Altıntaş’tan sonra, Seyitgazi istikametinde ilerleyecek düşmana karşı- Etyemez- Teperoğlan Gediği- Karaböğrüklü Dağı – Tavşantepe ve Kolankaya mevzii (21 Nolu Mevzi) birinci derecede savunmaya elverişli yer olarak tespit edilmiştir. Bu amaçla Batı cephesi komutanlığınca XII.  Grup Karargâhı ile 57. Tümenin (10/11 Temmuz) Döğer’e alınması ve 4. Süvari Tugayının da düşmanın hareketine göre sonradan bu kesime intikal ettirileceği” bildirilmiştir.

      XII. Grup Karargâhı ile 57. Tümen, 11 Temmuz’da Döğer İstasyonuna ulaşmışlar ve Etyemez, Fincanburnu, Döğer kesiminde konmaya geçmişlerdi. (3) Yunan I. Kolordusunun Resulbaba’dan Aşağı ve Yukarı Tandır (Dündarlı) hattına gelmesi üzerine, Türk tarafının XII. Grup Karargâhını, Döğer İstasyonundan daha güvenli olan Sancaova’ya geçmiştir.

         XII: Temmuz XII. Grup Komutanlığının Teperoğlan mevziinin işgali için verilen 2 sayılı emrine uyarak Düşmana karşı 57 Tümen merkezli savma mevzii şu şekilde oluşturulmuştur.

• Döğer-Seyitgazi yolu bir alay;

• Tavşantepe diğer bir alayla,

• Geri kalan piyade alayı ile topçu alayı Sarıcaova'da,

• Tümen Hücum Taburu ile Grup İstihkâm Taburu Kolankaya gerisindeki zeminliklerde yerleşecek,

• Piyade alayları mevzilerini birer taburla koruyacak,

• İki tabur ise solkanatları gerilerine alarak mevzilenek. 

• Tümen karargâhı Sancaova’ya;

• Sıhhiye bölüğü Seyitgazi-Döğer yolununun Sancaova yolunu kestiği yer civarına mevzilenecek

• Bataryalar bu mevziden Cin dağı-Belcemeşe (İhsaniye) ve Afyonkarahisar istikametlerinden geleceği düşünülen düşmana karşı çabuk ve doğru ateş edebilecek hazırlanacaktır.

• XII. grup süvari bölüğü Kozviran-Demirli üzerinden Sancaova’ya gelecektir.

• 37. Alay, Döğer-Seyitgazi yolu mevzi bölümünü (sağ kanat)

• 176. Alay Bu alayın sol hududundan Tavşantepe’ye kadar olan bölümünü;

• 39. Alay ihtiyat olarak Sancaova’da tutulacak,

• Topçu alayı ile isitihkâm bölüğü Teperoğlan gediği doğusunda yerleşmiştir.

          176.Alayın

• 1.Taburunu Tavşantepe’den Kolankaya gediğine kadar,

• 2. Taburunu Kolankaya’dan Büyükdazlak tepesine kadar olan kesime yerleştirmişti

        XII: Temmuzda atlı subayları 37. ve 176. Alay Siperlerini dolaşarak amele taburu tarafından mevziinin berkitildiğini tespit ettikten sonra, Sancaova köyüne dönmüştür. (Bu mevziiler günümüzde mevcuttur.)

      Batı Cephesi komutanlığınca XII. Grup’a destek olmak amacı ile lV. Grup; 7. ve 8. Tümenleri ile 3. Kafkas Tümenini de, XII. Grup emrine vermişti.

      XII. Gruba Oyuktepe- Teperoğlangediği- Kolankaya- Tavşantepe hattında kesin muharebeyi kabul etmesini ve bunun için 7. ve 8. Tümenlerin hemen gereken yerlere hareket ettirilmesini emredilmişti. (4)

[1] - ATASE İstiklâl Harbi II. Cilt Batı Cephesi Sayfa 38

[2]  -ATASE İstiklâl Harbi II. Cilt Batı Cephesi Sayfa 4

[3] –ATASE- İstiklâl Harbi II. Cilt Batı Cephesi Sayfa 203

[4] Harp Tarihi Arşivi, No. 4/4478, 2, Kıs. 1067, F. 1/2XII:,

YUNANLILARIN TÜRK ASIL MEVZİLERİ İLE TEMASA GELMESİ VE SAVUNMA MEVZİİNDEKİ MUHAREBELER

13 TEMMUZ 1921 HAREKÂT VE MUHAREBELERİ;

Yunanlılar; 13 Temmuz’da Elmalı ve doğusundaki demiryoluna kadar uzanan sırtları ele geçirmek istenmekte idi.

• 1.Kolordu, ll. Kolorduya yardım etmek üzere Karaböğrüklü dağını ele geçirdikten sonra 2. Tümenini Sancaova üzerinden Erikli kesimine göndermek üzere taarruzu başlatmış ve Akören’i geçmiştir.

• ll. Kolordu birlikleri, 13 Temmuz sabahı ileri harekete geçti, V. Tümen, saat 20.00’ye kadar Türk birlikleri ile çarpıştıktan sonra Kadımürsel köyüne çekilmiştir.

             XIII. Tümen, saat 13.00’de Altıntaş’ın kuzeyindeki biç bir güçlükle karşılaşmadan karşı tarafa geçti. Altıntaş köyünün kuzeyindeki tepelerde bulunan Türk kuvvetleri (11. Süvari Tümeni), saat 1600’da Tümenin öncüsüne karşı mukavemete başlamış, bu muharebe ortalık kararıncaya kadar sürmüştü. [5] Böylece; Yunan ll. Kolordu 13 Temmuz bir piyade alayı ile takviyeli 11. Süvari Tümeni karşısında durmuştu.

Elmalı dağı-Karaböğrüklü hattında Yunanlıların l.-V. ve XIII. Piyade Tümenlerinin Türk mevzileriyle muharebeye tutuşmuşlardır. Akviran (Akören)’a çekilen Yunan tugayı, Sabah Demirli istikametinde giden keşif kolunu gönderdiler.

          13 Temmuz saat 0800’de Yunan 1. Tümeni Eğret-Yenice hattından Yenice-Liyen dağı-Çukurca yaylası istikametinde taarruza başlamış ve karşılaştıkları Türk emniyet birlikleriyle kısa bir muharebeden sonra, Liyen’i (Üçlerkayası) ele geçirip daha sonra taarruzunu Oyuktepe’ye yönelttler. Bu kesimde muharebe gece de devam etmiştir.

            Yunan Süvari Tugayı, saat 14.00’e doru Akviran’a ilerlerken, ileri hattaki lll. Alay, Karaböğrüklü dağını tutan Türk kuvvetlerinin açtığı topçu ateşiyle karşılaşmıştır.

            Yunan 2. Tümeni Eğret-Belmeşe (İhsaniye)-Beyköy-Karaböğrüklü istikametinde ilerledi. İlerleyişi sırasında Türk örtme birlikleriyle çatışarak geri çekilen tümen Belcemeşe, Beyköy kesiminde durmuştur.

14 TEMMUZ 1921 HAREKÂT VE MUHAREBELERİ;

            XII. Grup Komutanlığınca, Afyon-Kütahya demiryolu ile Tavşantepe arasında iki düşman tümeninin ilerlediği keşfedilmiştir. Bunlardan birisi Susuz-Belcemeşe üzerinden ilerleyerek Beyköy’ü işgal etmiş; diğer bir düşman tümeni de saat 1830 sıralarında Döğer’e girerek kısmen doğu ve kuzeye doğru ilerlemeye başlamış, Türk 57. Tümen topçuları bu düşman tümenini ateş altına alarak geri püskürtmeyi başarmıştır. 

          Batı Cephesi Komutanlığı emri gereğince XII. Grup, kesin sonuçlu muharebeyi Oyuktepe-Teperoğlan Kolankaya-Tavşantepe hattında verecekti. Yunan birlikleri sürekli zorlamalarına rağmen doğal müstahkem ele geçiremiyordu. XII. Grubun,57 Tümeni savunmasıyla görevli olduğu Teperoğlan gediği savunma hattının çok geniş (32 km. kadar) olması, düşman taarruzunun güneyden gelişerek, Dazlaktepe ve Oyuktepe’ye yönelmiş bulunması gibi zorunluklar karşısında Teperoğlan gediği kuzey kesimi bırakılmış ve yalnız gözetleme ile yetinilmiştir.

Bu zamana kadar Kolankaya denilen taşlığı düşmanın değil taarruz, hatta tehdit dahi ettiği görülmemiş ve buna ait haber de almamıştır.  39. Alay, Tavşan tepe kuzeyinde ihtiyatta idi.

Düşman, Kolankaya siperlerine akşam geç vakte kadar taarruzunu sürdürmüş ve Liyen köyü kuzeyindeki tepeyi ele geçirerek XII:. Grubu zor bir duruma sokmuştu.

Kolankaya’nın doğu ucunu işgal etmiştir. Yunanların işgal ettiği köylerdeki bazı Türkleri kılavuz olarak kullanarak Döger-Fındıkderesi-Fincanbrunu –Urunkuş üzerinden 57. Tümenin gerisine sarkmayı başarmıştır. 37. Alayın ilerlemekte olan düşmanın durdurulması için Dazlaktepe ve Oyuktepe hattına alınması zorunda kalınmıştı.(6)

7. Tümenin mevziine gelememesi yüzünden Yunan Kolordusu 14 Temmuz akşamına kadar Tavşantepe-İnevi -Kolankaya-Teperoğlan gediği-Oyuktepe hattını ele geçirerektir. Bölgeye gelen Yunan 1. Ve 2. Kolordusundaki asker sayısının Türk birliklerin iki katından fazla olasıda geri çekilmede etkili olmuştur.

          Nitekim, 14 Temmuz’da 57. Tümen birlikleri verilen zayiatın artması ve beklenen yardım gelmediği için Akin istikametine çekilmek zorunda kalmıştır.  (Yazılıçal - Kolankaya - Sirecik gediği hattı -4 No. lu hat)

         Kolankaya siperlerinde çoğunluğu 37. , 39. ve 176. Piyade Alaylardan olmak üzere Kolankaya Doğu kısmında 140, Batı kısmında ise 350 Mehmetçik şehit düşmüştür. Bu sayılar ‘Anadolu Seferi 1921’ adlı eserde de 500 kişi olarak belirtilmektedir. (Karaböğrülülü ve Tavşantepe şehitleri bu sayıya dahil değildir.)  Yunan kuvvetleri ile Türk birlikleri arasındaki çarpışalar Tavşantepe ve Karatepe Yapıldak ve Kümbet çevresinde devam etmiştir. Şehitler ancak 16-17 Temmuz tarihlerinde Sarıcovalı yaşlılar ve çocuklular (XII:-13 yasalarında) tarafından  Kadıoluk ve Seliminçeşme  denilen yelere defnedilmiştir.

             Daha sonra düşmanının bir tümeni, Sarıcaova köyüne girmiş halkın bazı insanları kurşuna dizip, köyü yakarak, Büyükyayla yoluyla yürüyüşüne devam etmiştir.

        Sonuç olarak Kolanya Karaböğrüklü hattın düşmesi, Yunan kol ordularına Eskişehir yolunu açmış ve Türk Ordusu Sakarya Irmağının doğusuna çekilmek zorunda kalmıştır. Düşünmeden canlarını vatan düşman eline düşmesin vermekten çekinmeyen bu karamanların karanlıkta kalmaması dileğiyle ruhları şad olsun.

[5] Kondilis, “Anadolu Seferi - İkinci Devre (1921)’’, Sayfa- 429.

[6] Harp Tarihi Arşivi, No. 5/2068, Dip. 19, G. 4, Kis. 1158, H. 1, F. 1/16.

BÜYÜK TAARRUZDA KOLANKAYA

                27/28 Ağustos 1922

             II. Orduya bağlı 61 Tümenin kuvvetlerini Kazuçuran – Karaböğrülü-Kolankaya – Döger hattı boyunca Yunan artçılarını temizlemek amacı ile başlattıkları taarruzu Konankaya’ya kadar sürdürdü.

           28 Ağustos sabahı düşman artçıları henüz bu ordunun karşısında idiler. Birlikler ortalama 18 km. kadar ilerleyebildiler. Kolankaya- Döğer istikametindeki çatışmalar 61 Tümene bağlı 16 Alayın kayıplar veresede düşmandan ele geçirerek Eğret istikametine yönelmişlerdir.

       13 ay önce aynı yerde yaşanan bozgunun intikamı alınmış oldu. Kolankaya siperlerinin son şehitleri 27/28 Ağustos 1922’de hakka yörümüşlerdir.(7)

(7)-Büyük Taarruz; Kitap 2, Sayfa. 30