YAZAN: İSMAİL KAHRAMAN

Editör: Uğur Tatar

Kültür ve medeniyetimizin temelini oluşturan, tarihe adını yazdırmış önemli bilim adamlarını mütefekkirleri sanatçıları ve ruh mimarlarını doğuran bölge… 

Türklerin ilk İslam'la şereflendiği ata yurdu. Divânu Lugâti't-Türk'ü kaleme alan Kaşgarlı Mahmud'u, Kutadgu Bilig müellifi Balasagun'lu Yusuf Has Hacib'i hadis alimi İsmail Buharileri yetiştiren ve bugün milyonlarca türkü içinde barındıran, binlerce yıllık köklü bir medeniyete ev sahipliği yapmış toprakların adı Türkistan. 

Sınırları Batıda Hazar Denizi ve Ural Dağları'nın güney kısmına, kuzeyde Sibirya'ya, güneyde İran, Afganistan ve Tibet'e, doğuda Çin ve Moğolistan'a kadar uzanan bir coğrafya. Çin Seddinden cebeli Tarık ve Atlantik sahillerine yüzlerce milyon Türk nüfusunun yaşadığı Türkistan.

Türkistan demek Yesi demek. Taşkent, Semerkant, Buhara, Merv, Kaşgar Urumçi Bişkek Almatı Çimkent demek. Türkistan demek ilim demek irfan demek. Yüzlerce ilim irfan ve gönül sultanlarının merkezi demek. Târih boyunca Türkistan coğrafyasında yetişen bir çok İslâm âlimi, günümüzde bile bilim ve kültür dünyamıza ışık tutmaya devam ediyor. İşte ilim irfan sahibi gönül sultanlarından bazıları:

Ahmet Yesevi ve Şah-ı Nakşibendi: Gönül dünyamızın mimarları.

İmâm-ı Buhârî Hazretleri: Mezarı semerkant yakınlarında olan, en önemli Hadis kitabının yazarı Meşhur hadîs âlimi.

ibni Sînâ: Tıp ilminin önemli şahsiyeti.

Fârâbî: ünlü İslam mütefekkiri.

Tirmîzî: Meşhur hadis âlimi.

El-Bîrûnî: Matematik ve astronomi âlimi.

Hârezmî: Cebir ilminin kurucusu.

Serahsî: Meşhur İslâm hukukçusu.

Uluğ Bey: Meşhur astronom ve âlim.

Kaşgarlı Mahmut: Dîvânu Lugâti't-Türk’ün yazarı

İmam Maturudi ve daha niceleri hep bu Türkistan coğrafyasında yetiştiler ilim ve irfanlarıyla dünyayı aytınlattılar.

Bu ilim irfan yuvası topraklar, bugün ne yazık ki doğu ve batı olarak ikiye ayrılmış durumda. Batı Türkistan Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan ve Türkmenistan'ın dahil olduğu bölgeyi kapsıyor. İki asırdır Çin'in esareti altında bulunan bölge ise gönül yaramız Doğu Türkistan.

Ve bize orta asya diye öğretilen ama gerçekte Türkistan coğrafyası olan ata yurdumuza yolculuk başlıyor. Kültür ve medeniyet tarihimizin izlerini araştırmak üzere çıktığımız Türkistan coğrafyasındaki ilk durağımız adı Sincan olarak değiştirilen Urumçisiyle kaşgarı ile ve Uygur Türklerinin ana yurdu doğu Türkistan.

Doğu Türkistan şimdilerde gözlerden ırak bir diyar gibi görünse de bizim coğrafyamız bizim kültürümüz bizim medeniyetimizin beşiği. Doğu Türkistan temsil ettiği anlam itibarıyla bize o kadar yakın ki burada zaman duruyor muhteşem bir tarih canlanıyor gözlerimizin önünde. Bu topraklar islam medeniyeti içinde şekillenen kendine has Türk İslam külltürünün beşiği olarak karşımızda duruyor.

Doğutürkistan'ı görme hayali ile gittiğimiz Çin'de Urumçi, Turfan, Kaşgar bölgelerini görme fırsatı buluyoruz. Özellikle Hong kong yakınlarındaki Şencen'deki Doğutürkistan kültür merkezini görmek bizi derinden etkiliyor. Şencen'deki Çin kültür köyünde Çinde bulunan 57 etnik millete ait kültür eserler sergileniyor. Ama bizim gözümüz ve gönlümüz buradaki Uygur kültürüne ait medeniyet eserlerine takılıyor. İşte bizlere doğu türkistanı hatırlatan Uygur camisi Uygur evi ve Uygurlu gençlerin gönlümüzü titreten türküleri. bir an doğu türkistanın şehirlerinde dolaştığımızı sanıyoruz. Burada her şehirden bir eser mevcut. Burada özellikle dikkatimizi çeken Uygur Türklerinin eserleri mevcut. Buradaki kültür eserlerini gezerken doğu Türkistan tarihini düşünüyoruz.

Doğu Türkistan târihte ilk Türk Devleti olarak bilinen Hun İmparatorluğundan îtibâren birçok büyük Türk Devletinin çekirdeğini teşkil ediyor. Göktürk Devleti, Uygur Devleti, Karahanlı Devleti bunların en meşhurları. Ve işte doğu türkistandayız. Çinliler, doğu türkistana yeni kazanılmış topraklar anlamına gelen Sinkiang diyorlar. Bu bölge Kuzeybatıda Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan Cumhûriyetleri, Kuzeydoğuda Moğolistan, doğuda Çin, güneyde Tibet, güneybatıda Keşmir, Afganistan’la sınırlanmış. Uzakdoğu ile orta ve yakındoğuyu birleştiren târihî yollar buradan geçiyor. Sincanda yer alan Kültür köyüne girdiğimizde bire bir yapılmış minaresi ile uygur camisi ve Uygur türkleri'nin üzüm asmalı tipik köy evi ile göz göze geldiğimizde Kalbimiz heyecanla çarpıyor. 

Doğu Türkistan milyonlarca uygur Türkünün yaşadığı bölge aynı zamanda. Bugün Çin Halk Cumhûriyeti hudutları içinde yer alıyor. Doğu Türkistan yıllardan beri Çin işgali altında. Doğu Türkistanlılar iki defa bağımsız devletlerini kurdular. Ancak her ikisi de çok kısa süre içinde Çinli işgal güçleri tarafından yıkıldı. Son elli yıllık komünist dönemde ise sistemli bir asimilasyon politikası yürütülüyor.

Doğu Türkistan 1660 000 km2 lik coğrafyasıyla Çin’in altıda biri kadar bir yer işgal ediyor. Zengin doğal kaynakları kendine has jeolojik görünümü uzun tarihi ve zengin kültürü ile bambaşka bir dünya.

Doğu Türkistan coğrafi ve stratejik olarak büyük önem taşıyor. Dolayısıyla Çin’in bu topraklara ilgisi boşuna değil. Tarihi çok eskilere dayanan Türkistan toprakları, ilk dönemlerinden beri Türklerin ana yurdu, bin yıldan beri de İslam toprağı. Tarih boyunca Türkistan adı ile bir devlet veya hanlık kurulmamış olmasına rağmen, Orta Asya'nın büyük bölümünü oluşturan, eski çağlardan beri Türklerin yerleşim merkezi olduğu için Türkistan olarak adlandırılmış. Özellikle de araştırmacılar tarafından tarihin ilk medeniyet merkezlerinden biri olduğu belirtilen Doğu Türkistan, jeo-stratejik konumu itibariyle Batı ve Doğu kültürlerinin kaynaştığı bir alan.


DEVAMI: Doğu Türkistan’da İslam Medeniyeti