Bursa Büyükşehir Belediyesi Bursa Araştırmaları Merkezi sebebi ile yayımlanan Prof. Dr. Muammer Demirel’in hazırladığı, ‘1830 Bursa Nüfus Kütüğü’ kitaplarının ilk iki cildi, tarihin bilinmeyen bir takım gerçeklerini gün yüzüne çıkardı. Osmanlı’da ilk umumi nüfus sayımı 2. Mahmut’un emriyle 1831 yılında yapılırken, Bursa’daki nüfus sayımının 1830’da tamamlandığı ve o çağ şehir nüfusunun 32 bin şahıs dolaylarında bulunduğu belirlendi. Sadece Bursa için değil Osmanlı tarihine de fer tutan yekün 8 ciltlik ‘1830 Bursa Nüfus Kütüğü’ isimli eserin basılan ilk iki cildi düzenlenen törenle kamuoyuna tanıtıldı. Büyükşehir Belediyesi’nin Kayhan Döner Sofrası Sosyal Tesisleri’nde düzenlenen matbuat toplantısına Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’nin yanı paradigma kitabın yazarı Prof.Dr. Muammer Demirel ile akademisyenler ve davetliler katıldı.Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe, önceleri her gün önlerinden geçip de ayrım edilemeyen tarihsel yapıları restorasyonlarla değişik mekanlar şekilde Bursa’ya kazandırırken, somut olmayan kültürel mirası da ayağa kaldırmaya devam ettiklerini söyledi. Bugüne kadar Bursa’nın kültürel, siyasi, ekonomik ve tabii tarihsel birikimini ortaya çıkaran 150’ye yakın yapıt yayınladıklarını dile getiren Başkan Altepe, "Bu çalışmaların hepsi, Bursa’mızın yapısal özelliklerinden, toplumsal yaşamına, kültürel birikiminden sosyal hayatına kadar fazla fazla geniş bir yelpazede tarihimize tutulan ayna vazifesi görmektedir. İşte bugün bu çalışmalardan birtanesini daha arşivlerimize kazandırmanın mutluluğunu yaşıyoruz" dedi.Başkan Altepe, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi’nde bekleyen ve bu vakte kadar çalışılmayan nüfus sayım defterlerinin çevirilerinden hazırlanmakta olan "Bursa Nüfus Kütüğü" çalışmasının 184 sene sonra zamanımız harflerine aktarılan ve mühim bir boşluğu dolduracak nitelikte olduğunu vurguladı. Eserin Bursa kontrolleri için mühim bir müracaat kaynağı olacağını kaydeden Başkan Altepe, şunları söyledi: "1830 yılında Sultan 2. Mahmut’un buyruğu ile İstanbul’da başlatılan nüfus sayımının ikinci ayağını Bursa oluşturmaktadır. Osmanlı’nın bu ilk nüfus sayımı, sırf rakamsal verileri içermiyor. O günün toplumsal yapısının, kentin sosyal ve ekonomik hayatının verilerini de arasında taşıyor. Hazret-i Üftade Mahallesinden başlayan ilk ciltte 43 mahalle, Baba Zakir mahallesinden başlayan ikinci ciltte 45 mahallenin nüfus sayımı yer alıyor. Bu emek yardımıyla 1830 yılında Bursa’nın nüfusu net şekilde ortaya çıkmış, nüfusun ne kadarı Müslüman, ne kadarı gayrimüslim mahalle mahalle belirleme edilmiştir. Bursa’daki iş grupları da belirleme edilmiştir. Ayrıca bu emek yardımıyla o çağ Bursa’nın uluslararası bir ticaret merkezi olduğu, hanlarının fazla fazla aktif çalıştığı ve Avrupalı tüccarların Bursa’ya fazla fazla sık geldikleri görülmüştür. Bursa’da yapılan nüfus sayımları Osmanlı’ya öncülük etmiş, Bursa sayımından sonra nüfus sayım kanunu çıkarılmıştır. Kısaca Bursa’nın sosyal ve ekonomik tarihinin bu defterler ile ortaya çıktığını söyleyebiliriz. O gün 32 bin 236 insanın yaşadığı kentin bugün 3 milyon kişiye kucak açmasının hikmetini bu defterlerden çıkarıyoruz. İnanıyorum ki bu fon yapıt Bursa aşıklarına yeni ufuklar açacaktır." Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Muammer Demirel ise bütün kaynaklarda Osmanlı’da ilk nüfus sayımının 1831 yılında yapıldığı yer alsa da İstanbul bunun şeklinde Bursa’da da ilk nüfus sayımının 1830’da yapıldığının belirleme edildiğini kaydetti. Bursa’da yapılan çalışmanın muazzam bir sayım olduğunu anlatım eden Demirel, asker ve vergi tespiti için yapılan sayımda sırf bayların sayıldığını ancak, yeni doğanlarla ölenlerin, askere ve hacca gidenlerin, Müslümanlar ile gayrimüslimlerin, mahalle ve sakinlerinin, ekonomik faaliyetler ile mesleklerin, medreseler, hanlar, bekâr odaları ile değirmenlerin ve burada kalanların adları ile bazan özelliklerinin tek tek kayıt altına alındığını anlatım etti. Çalışma ile mühim bir tarihsel bilgiyi daha gün ışığına çıkardıklarını hatırlatan Prof.Dr. Demirel, "Bugüne kadar ki kaynaklarda Osmanlı Devleti’nde İstanbul dışında ilk muhtarlık teşkilatının 1833’te uygulamaya geçtiği yer alırken, ‘1830 Bursa Nüfus Kütüğü’ verilerine göre, o devirde Bursa’da her mahallede bir muhtar olduğunu görüyoruz. Hatta kocaman mahallelerde iki muhtar bulunduğu dahi gözlendi." dedi.Tarihe fer tutan bu çeşit eserlerin ortaya çıkmasının fakat desteklerle olabileceğini hususi yayınevleri vasıtası ile bu çalışmaların ortaya çıkmasının olasıdır olmadığını kaydeden Prof.Dr. Demirel, "Çünkü bu tip yapıtlar bir hazinedir. Değerli taşın kıymetini fakat sarraf bilir. Bu çeşit çalışmaları lüzumsuz gören çok sayıda belediye varken, sarraf niteliğindeki Başkanımız ve emek arkadaşları bu değeri fazla fazla iyi görüyor. Kendilerine teşekkür ediyorum. Bu çalışmalar gerçekte bizim hafızamızdır." diye konuştu.

Kaynak: CIHAN