YUNANİSTAN'DA VAKIF MEDENİYETİ VE RODOS'TA ETHEM PAŞA VAKFI KÜTÜPHANESİ

İsmail Kahraman

belgeselciismail@gmail.com

22 Nisan 2025, 09:28

YUNANİSTAN'DA VAKIF MEDENİYETİ VE RODOS'TA ETHEM PAŞA VAKFI KÜTÜPHANESİ

Yunanistan'a ilk kez Nisan 2003 tarihinde gitmiştim. Bu tarihin üzerinden yıllar geçti ve birçok kez Yunanistan'a gittim. Ana kara başta olmak üzere Rodos, Girit ve Güney Kıbrıs'ta belgeseller çektim.

Bu seyahatte “Yunanistan’da Osmanlı Vakıf Medeniyeti” belgeselini çekme imkânımız oldu. Üç gün içerisinde Gümülcine, Dedeağaç, Kavala, Selanik, Atina ve Pire şehirlerini adım adım gezmiştim. Daha sonra Girit’e gidip Girit’in Hanya, Kandiye ve Resmo kentleri ile Rodos Adası'ndaki kültür ve medeniyet tarihimizin izlerini belgeselleştirerek tarihe not düşüp, zamana noterlik yapmıştık. 2003 yılında Yunanistan’ı adım adım gezerek çektiğimiz belgesel halen yayınlanıyor.

İlim Kültür Tarih ve Teknoloji Araştırmaları Merkezi (İKTAV) Belgesel Yayıncılık bünyesinde hayata geçirilen Devri Alem Belgesel Programı, TGRT Belgesel TV ekranlarında sizlerle buluşuyor. Yapım ve yönetmenliğini 45 yıldan beri ulusal ve uluslararası belgeselcilik yapan gazeteci İsmail Kahraman’ın üstlendiği Belgesel Yayıncılık Programı, Türkiye’nin tarih ve medeniyetine ışık tutuyor. Yurt içi ve yurt dışında sayısız belgesel çekerek bilinmeyenleri gün yüzüne çıkaran, bilinenleri ise hatırlatarak hafızalarda canlı tutan İsmail Kahraman, Devri Alem Belgesel Programı ile her gün TGRT Belgesel TV ekranlarında sizlerle. Yarın ekranlara gelecek olan Devri Alem belgeselinin yayın saati her gün 07:00, gündüz 12:00 ve gece 03:00'te. Tekrarı yayınlanıyor.

TGRT'DE RODOS ADASI'NDA OSMANLI VAKIF MEDENİYETİ BELGESELİMİZ YAYINLANDI

https://www.facebook.com/share/v/18jDvNetNz/?mibextid=wwXIfr

21 NİSAN 2025 Pazartesi günü TGRT Belgesel TV'de yayınlanan Devri Alem belgesel programımızda, 2013 tarihinde İlim Kültür Tarih Araştırmaları Merkezi www.iktav.com kültür hizmeti olarak YUNANİSTAN'IN RODOS ADASI'NDA OSMANLI VAKIF MEDENİYETİ BELGESELİMİZ YAYINLANIYOR.

https://www.facebook.com/share/v/1BsLGD2QzG/?mibextid=wwXIfr

13 yıldan beri TGRT Belgesel TV'de her gün sabah 07:00, gündüz 12:00 ve gece 03:00'te yayınlanan Devri Alem belgesellerimizi www.devrialem.tv ve www.belgeselyayincilik.com Web TV kanalımızdan da izleyebilir, www.ismailkahraman.net ve www.gebzegazetesi.com'da "Belgeselcinin Not Defteri" köşemizde 40 yıldan beri yayınlanan makalemizi de okuyabilir, görüş, öneri ve yorumlarınızı bizlerle paylaşabilirsiniz.

RODOS'TA OSMANLI VAKIF MEDENİYETİ YAZMA ESERLER KÜTÜPHANESİ

Gazetemizin kurucusu ve Devri Alem TV program yapımcısı İsmail Kahraman'ın 2010 yılında çektiği belgeseli TGRT Belgesel TV'de izleyebilirsiniz.

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=821238865828753&id=100004338481610&mibextid=qC1gEa

Tarihler 18 KASIM 2022'de TGRT Belgesel TV Devri Alem belgesel programımızda 2010 yılında Rodos belgeselimiz yayınlanıyor.

https://fb.watch/gSNGFv0sMl/?mibextid=qC1gEa

12 yıldan beri TGRT Belgesel TV'de her gün sabah 07:00, gündüz 12:00 ve gece 03:00'te yayınlanan Devri Alem belgesellerimizi www.devrialem.tv Web TV kanalımızdan da izleyebilirsiniz.

RODOS'TA VAKIF KÜTÜPHANESİ GENEL BİLGİ

https://tr.wikipedia.org/.../Haf%C4%B1z_Ahmed_A%C4%9Fa_K...

BASINDA RODOS'TA VAKIF KÜTÜPHANESİ

https://www.yozgatgazetesi.com/.../rodos-hafiz-ahmet-aga...

20 YIL ÖNCE YUNANİSTAN'DA BELGESEL TADINDA DEVRİ ÂLEM

Ömür dediğin bir rüya, bir hikâye, bir varmış bir yokmuş. Herkes sosyal medya dese de ben yeni nesil medya diyorum. Yeni nesil medya bize geçmişi sürekli hatırlatıyor, anılarımızı tazeliyor.

Bu seyahatte “Yunanistan’da Osmanlı Medeniyeti” belgeselini çekme imkânımız oldu. Üç gün içerisinde Gümülcine, Dedeağaç, Kavala, Selanik, Atina ve Pire şehirlerini adım adım gezmiştim. Daha sonra Girit’e gidip Girit’in Hanya, Kandiye ve Resmo kentleri ile Rodos Adası'ndaki kültür ve medeniyet tarihimizin izlerini belgeselleştirerek tarihe not düşüp, zamana noterlik yapmıştık. 2003 yılında Yunanistan’ı adım adım gezerek çektiğimiz belgesel halen yayınlanıyor.

Zaman ne kadar hızlı geçiyor. İlk kez Yunanistan’a belgesel çekmek üzere 2003 yılında gitmiştim. 400 yıl Osmanlı yönetiminde kalan Yunanistan'ın Batı Trakya bölgesi, Selanik, Kavala ve başkent Atina’da belgesel çekimlerimizi tamamladıktan sonra Pire şehrindeki Türk şehitliğini ziyaret edip Fatiha okumuştuk.

Gün batımında Atina'nın Akropolis Tepesi'nden ufka bakarken Mora Yarımadası, Fatih Sultan Mehmet Han’ı ve Osmanlı Medeniyetinin ihtişamlı geçmişini düşünüp Devri Alem belgesel programı olarak ecdadımızı rahmet, minnet ve şükranla anmıştık.

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid02znjsuKbye55zunEhH3AxDMRmUHDyuSnnQYHsUzmGZCskHJv1eCYZCjoFLmwC11f2l&id=100004338481610&mibextid=qC1gEa

2013 YILINDA YUNANİSTAN'DA DEVRİ ÂLEM

Aşığa Bağdat sorulmaz, gezgine neredesin denilmez. Hayatımız hep yollarda geçmiş, dur durak demeden elimde kameramla www.devrialem.tv olarak belgesel çekmeye devam ediyoruz. 2013 yılında bir kez daha Yunanistan yolumuz düşmüştü. Gebzeli işadamlarından Koşukavak Turizm'in sahibi değerli dostum Rıfat Yakupoğlu Bey’in daveti ile Edirne üzerinden Yunanistan’ın Batı Trakya bölgesine gitmiştik. İftarımızı İstanbul’da, sahurumuzu serhat şehri Edirne’de, sabah namazımızı Dimetoka’da kıldıktan sonra Batı Trakya’nın Gümülcine kentine geçmiş, Batı Trakya bölgesini gezip Türk kardeşlerimiz ile görüşüp Batı Trakya Türklerinin efsane lideri Işık Sadık Ahmet’in mezarını ziyaret etmiştik.

YUNANİSTAN RODOS’TA BELGESEL TADINDA CANLI MAKALE

Ancak gözden ve gönülden çok ıraklarda, yanı başımızda Ege’de ve On İki Ada’da unuttuğumuz ve kaderine terk ettiğimiz binlerce Türk’ün yaşadığı Rodos ve İstanköy adalarına gideceğiz.

İslam medeniyeti ile peygamber efendimizden hemen sonra, 672 yılında Emevilerin İslam medeniyetini Kıbrıs’tan sonra buraya getirmesiyle tanışmıştır. Buralar için atfedilen “On İki Ada” tabiri, Türkler ve Osmanlılar zamanında idaresinde uygulamış oldukları özel bir sistem olan “12 üyeli mahalli meclis” sisteminden ortaya çıkarak, oradan da Batı dillerine geçerek yerleşen ve ardından da Türkçe’ye çevrilerek “On İki Ada” olarak kullanılmıştır.

Hristiyanlıktaki 12 sembol rakamından türeyen ve Havarilerden mülhem bir düzenin 12 olmasına kadar giderek çokluk ifadesini içeren 12 Adalar, isminin çağrıştırdığı gibi 12 adet ada yoktur. Sadece büyük olanları saydığımızda 14 ada, büyüklü küçüklü hepsini saydığımızda 20’den fazla ada ve adacık vardır. Uzun lafın kısası buradaki 12 sayısı adaların sayısı değil, “12 üyeli meclisle yönetilen adalar, 12’li adalar” anlamında kullanılmaktadır.

RODOS’TAN 10 YIL ÖNCE CANLI YAYIN

Burası, batıdan yükselen güneş adası Rodos. Dünyanın 7 Harikası'ndan biri olan Kolossos heykelinin olduğu yer. Cihan İmparatoru Fatih Sultan Mehmet’in fethetmek için büyük çaba sarf ettiği ancak Mesih Paşa'nın başarısızlığı ile fethedilemeyen Rodos. Ancak kapıları 1522 yılında Muhteşem Süleyman yani Kanuni Sultan Süleyman tarafından açılan Rodos.

Türklere ait 3 adet vakıf, içinde 900 cilt el yazması kaynak kitabın bulunduğu bir kütüphane, 3 adet hamam, 12 adet abidevi Osmanlı çeşme, bir Kadiri tekkesi ve çoğu sultanların namaz kıldığı 28 adet cami ve daha birçok türbe, sahil, tarih ve maneviyat kokan sokaklar, Osmanlı vakıf çarşıları, yamaçlar, müzeler ve mezarları ile gönül bahçemizde acı, keder ve sitemin adı olan RODOS’ta belgesel tadında canlı yayın yaptık:

https://fb.watch/m0mOsl1Tpz/?mibextid=j8LeHn

BELGESEL TADINDA GİRİT’TE DEVRİ ÂLEM

Belgesel tadında dünyayı gezmeye, belgeseller çekmeye devam ediyoruz. 2007 yılında Girit’te çektiğimiz Devri Âlem belgesel programı halen TGRT'de yayınlanıyor.

TGRT Belgesel TV’de www.devrialem.tv olarak 2007 tarihinde Girit’te çektiğimiz "Girit’te Osmanlı Türk İzleri" belgeselimiz yayınlanıyor.

Dünyanın birçok ülkesinde ve Türkiye genelinde çektiğimiz Devri Alem Belgesel TV programımız birçok ulusal ve bölgesel TV kanalında yıllardan beri beğeni ile izleniyor:

https://www.facebook.com/belgeselciismail/videos/1869043189916946/?extid=0&d=n

RODOS'TA FETHİ PAŞA VAKFI KÜTÜPHANESİ İLE İLGİLİ ARAŞTIRMA YAZISI

Rodos’ta belgeselini çektiğimiz Fethi Paşa Vakfı Kütüphanesi ile ilgili Kadir Çapanoğlu'nun 29.03.2016 tarihinde Yozgat Gazetesi'nde yayınlanan yazısı.

RODOS'TA HAFIZ AHMET AĞA KÜTÜPHANESİ

Daha önceki yazılarımda Rodos adasına yaptığımız seyahatimizi anlatırken gezimiz sırasında ziyaret ettiğimiz Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi'nden de kısaca bahsetmiş, bunu ayrı bir yazı konusu yapacağımı yazmıştım. Çok değerli el yazması eserleri muhafaza eden bu tarihi kütüphane ile ilgili elde ettiğim bilgileri sizinle paylaşıyorum.

1840'ta kurulan Fethi Paşa Vakfı’nın mirası kütüphanenin kuruluşu 1793'lere kadar gidiyor. Rodos Kalesi içindeki Orologiou Meydanı'nda bulunuyor. Kütüphanenin vakfı içinde saat kulesi ile bunlara gelir temin eden 14 dükkân var. Yunanistan Kültür Bakanlığı'nın 25 Ağustos 1948 tarihli kararıyla tescil edilmiş. Ahmet Ağa Kütüphanesi'nin vakfiyesi günümüzde Sayın Yusuf Kıbrıslı Bey tarafından idare edilmekte. Vakıf mütevellisi ise İstanbul’da ikamet eden Sayın Cengiz Argoşe Bey'miş. Cengiz Argoşe Bey, Fethi Paşa'nın torununun torunu oluyor.

Baba Semih Argoşe ise İstanbul Devlet Konservatuvarı'nın kurucularından ve 40 yıl başkemancılık yapmış bir orkestra şefi. Aslında Semih Bey'in annesi paşanın torunuymuş. Sülalenin en yaşlı üyesine vakfa başkanlık etme yetkisi veriliyor, o da işlere koşuşturacak birini vekil tayin ediyormuş. 2002'ye kadar da bu vekil Rodos'taki Yunan veya Müslüman Türklerden seçilerek böyle yönetilmiş. Fakat bir önceki vekil, vakfı büyük bir vergi borcu altına sokunca Türkiye'deki akrabalar duruma el koyar. Cengiz Bey mütevelli tayin edilir. Cengiz Bey mütevelli olunca hemen restorasyon çalışmalarını başlatır. Dışişleri Bakanlığı ve Türkiye İktisadi Kalkınma Ajansı (TİKA) desteğiyle başlayan proje tamamlanır. Bunun yanı sıra sandıklarda duran yüzyıllar öncesine ait el yazmaları raflara taşınır. Konya Eski Yazma Eserler Kütüphanesi'nden gelen bir ekip, bu nadide eserleri dijital ortama aktarır ve araştırmacıların hizmetine sunar. “Kütüphanede 2450 el yazması kitap ve üç değerli Kur'an-ı Kerim muhafaza edilmekte. Bunun yanında dönemin en büyük ilim adamlarına ait 147 çeşit Kur'an-ı Kerim tefsiri var.”

Şimdi lütfen dikkat buyurunuz, Osmanlı hattatlarının 1401’de yazmaya başlayıp 53 yıl sonra 1454 yılında bitirdiği 615 yıllık el yazması Kur'an-ı Kerim de burada muhafaza ediliyor. Yusuf Kıbrıslı Bey’in anlattığına göre 1991'de bir dalgınlıktan faydalanılarak çalındıktan sonra Paris’te bir müzayedede satılmak üzereyken Interpol tarafından yakalanıp Rodos Adası’ndaki Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi’ne iade edilen Kur'an-ı Kerim şimdi çelik kasa içinde saklanıyor (resimde). Camekân içinde sergilenen bazı Kur'an sayfalarını fotoğrafladım. Kütüphane Fethi Paşa'nın İstanbul'dan getirttiği kitaplarla zenginleştirilmiş.

Girişte sağ duvarda ağaç levha üzerine kazınarak yazılmış vakfiye senedi asılı. Vakıf kurulurken ileride şartlarda herhangi bir değişiklik yapılmamasını garantiye almak için vakfiye senedi ağaç levha üzerine kazınarak yazılmış ve bozulmaması için üzeri camla kaplanmış. Vallahi parmak ısırtacak bir düşünce. Onu da fotoğrafladım.

Yukarıda kütüphanenin vakfı içinde saat kulesi ile bunlara gelir temin eden 14 dükkân var demiştik. Cengiz Argeşo Bey vakıftan elde edilen cüzi gelirlerin çok bir şeyi karşılamadığını söylüyormuş. 17 tane dükkân vakfı beslese de Yunan hükümetinin 1992 yılından bu yana aldığı yüzde 41,6’lık vergi boynumuzu büküyor diyormuş. Bu zorlukların Heybeliada'daki Ruhban Okulu'nun kapatılması ve politik çekişmelerden ileri geldiğini belirtiyormuş.

Avlusunda Hafız Ahmet Ağa'nın babası Hasan Ağa tarafından 1797'de yaptırılan bir çeşme ve bir kuyu bulunmaktadır. Ayrıca Rodos'ta Osmanlı döneminde inşa edilmiş ve günümüze ulaşmayan çok sayıdaki yapının kitabeleri sergilenmekte. Avlu kapısı üzerinde kütüphanenin inşa kitabesi bulunuyor. Kütüphane binası dikdörtgen planlı olup iki odası bulunmaktadır. Odaların üzerleri yarım küre biçiminde iki kubbe ile örtülüdür. Yapıya beş basamaklı bir merdivenle çıkılıyor. Girişteki mekân okuma salonu, diğer bölüm ise kitap deposundan meydana gelmektedir.

Kütüphaneler güneşin doğuşundan bir saat sonra açılmakta ve batışından bir saat önce kapanmaktaymış. Ahmet Ağa Kütüphanesi'nde tatil günü cuma günüymüş. Dini bayramlarda bayramlaşma burada yapılıyor. Biz de bayram namazından sonra önce Süleymaniye Camii'nde sonra da buradaki bayramlaşmaya katıldık. Fethi Paşa'nın vakfiyesinde şu hizmetler de var: "Müslüman, Hristiyan ayırmaksızın fakirlere yardım edilecek, Kurban Bayramı'nda kurbanlar kesilip muhtaçlara dağıtılacak, Muharrem ayında aşure dağıtılacak, Kur'an okutulacak, her Ramazan Kadir Gecesi'nde Peygamberimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in Sakal-ı Şerif'i ziyarete açılacak..." Sözün burasında Prof. Yaşar Nuri Öztürk Hocamızın şu açıklamasını yazıma koymayı uygun gördüm. Hocamız şöyle buyuruyor: “Sakal-ı Şerif diye bir şey yoktur. Putperestliğin lüzumu yok. Bu tabir bile putperestliktir. Peygamberimiz kime sakalını verip de bunu saklayın demiştir? Peygamberi bu konuya alet ettikleri için bu şirkin en büyüğüdür. Peygamber’in bıraktığı en büyük mucize Kur'an-ı Kerim'dir.” Fethi Paşa Vakfı'nın hizmetlerinden biri de Türkiye'den Rodos'a gidip araştırma yapmak isteyen talebelere, hocalara finans desteği sağlamak. Yılda 1,5 milyon civarında ziyaretçi bu kütüphaneyi ve saat kulesini ziyaret ediyormuş. Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi halen Rodos Türklerinin önemli bir buluşma ve toplanma mekânı.

Dedemiz ilk Türk gazetecisi ve Osmanlı Posta Nazırı “Çapanzade Agâh Efendi (Çapanoğlu)” 1882'de önce Rodos'a mutasarrıf tayin ediliyor, 1883'te de Atina elçisi oluyor. Aynı göreve iki yıl sonra yani 1884'te Namık Kemal tayin oluyor. Kayıtlar Namık Kemal’in bu kütüphanede çalışmalar yaptığını yazıyor.

Namık Kemal çalışma yapar da ilk Türk gazetecisi Agâh Efendi yapmaz olur mu? Bu düşüncemi vakfın yöneticisi Yusuf Kıbrıslı Bey'le paylaştım. Bu açıklamamdan o da çok memnun oldu ve kütüphaneyi boş olarak resimleyebilmem için kapısını kapatıp bir süre içeri turist girmesini engelledi. Fırsattan istifade birçok yönden fotoğraf aldım. İşim bittikten sonra hayal ettim, acaba hangi sandalyede oturmuş, hangi kitapları veya belgeleri incelemişti? İnsan bazen geçmişe dönmeyi ne kadar fazla arzu ediyor. (Yazının kaynağı Yozgat Gazetesi, Kadir Çapanoğlu https://www.yozgatgazetesi.com/a-kadir-capanoglu/rodos-hafiz-ahmet-aga-kuetuephanesi-82702.html?fbclid=IwAR3UEUWlRcKgob0ogvcspklA747RSTJ03Q7MHVeKYYx5wDkRldDvYxwQTws)

Hafız Ahmed Ağa Vakfı Kütüphanesi,

Rodos'un Dünya Mirası eski kentinin en güzel yapılarından birisi olan Süleymaniye Camii'nin karşısındaki sakin bir avluda yer alan tarihi bir yapıdır.

Hafız Ahmed Ağa Rodos'ta zengin bir Osmanlı ailesindendi. 18. yüzyılın ikinci yarısının başlarında bugünkü Rodos şehrinin merkezinin birkaç kilometre güneyindeki Asgourou'da (Türkçe Uzgur Köyü) doğdu. Eğitimini padişah sarayında tamamladı ve daha sonra yüksek rütbelere ulaştı. Büyük usta olarak 1789'da emekli oldu ancak birkaç yıl sonra padişah tarafından yeniden görevlendirildi: Her yıl Mekke'deki Mekke şerifine gönderilen hediyelerden sorumluydu. 1800-1802 civarında yaptığı yolculuklardan birinde öldü.

Hafız Ahmed Ağa padişahın yüksek rütbeli bir yetkilisi ve zengin bir kişi olduğu için vatanı için bir şeyler yapmak istiyordu ve bu nedenle 1793'te Rodos'un okur yazar Türk nüfusu için halk kütüphanesini kurdu. Kütüphanede o zamanlarda mevcut bulunan yaklaşık 2000 el yazması o zamanlar tüm bilim alanlarını kapsıyordu. Kütüphaneyi kullanmak için Arapça bilgisi de gerekliydi, bu yüzden iki kütüphaneci kurucusu tarafından sağlanan ek ödemelerle yerli Türk gençliğine Arapça öğretti. Kurucu ayrıca her zaman kütüphanecilerin ve kütüphanedeki kitapların güvenliğinden sorumlu olacak şekilde iki güvenlik görevlisi temin etmişti. Günümüze orijinal 1995 eserden 1256 tanesi ulaşabilmiştir.

Kurumun en değerli hazineleri arasında 1540 tarihli bir eser, 1522 kuşatma tarihi ve minyatürlerle süslenmiş Farsça el yazmaları da dahil olmak üzere zengin bir el yazması Kur'an koleksiyonu bulunmaktadır.

Kütüphanede ayrıca Rodos'u tasvir eden bir dizi eski harita ve gravür bulunmaktadır. (Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Haf%C4%B1z_Ahmed_A%C4%9Fa_K%C3%BCt%C3%BCphanesi?fbclid=IwAR3xtZZI0wCHnEkxgBC0AIzqWUa3bW78QDAFuxVMyOe6cMnxLqVIrH6dsFE)